Như lưu ý mới đây của bà Phan Thị Thanh Xuân, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Da giày - Túi xách Việt Nam (Lefaso), hiện nay các doanh nghiệp (DN) da giày đã chuyển hướng không mua nguyên phụ liệu trong nước. Nhất là các DN thực hiện mô hình sản xuất xuất khẩu vốn dĩ phải chủ động nguyên phụ liệu nhưng đang gặp nhiều vướng mắc, đặc biệt trong vấn đề hoàn thuế.
Vẫn lo chăm chăm nhập khẩu
Sau quá trình khảo sát, theo bà Xuân, phía hiệp hội thấy rằng các DN da giày đang định chuyển hướng sang nhập khẩu thay vì mua bán nguyên phụ liệu tại Việt Nam. Đây sẽ là thách thức rất lớn nếu không sớm tháo gỡ ngay.
Khoảng 60% nguyên phụ liệu dệt may đang phải nhập khẩu, chủ yếu từ Trung Quốc, bao gồm bông, sợi và vải, chiếm tỷ trọng lớn trong chuỗi cung ứng.
Còn ở ngành dệt may, hiện tại đang đối mặt với thách thức lớn là khoảng 60% nguyên phụ liệu dệt may đang phải nhập khẩu, chủ yếu từ Trung Quốc, bao gồm bông, sợi và vải, chiếm tỷ trọng lớn trong chuỗi cung ứng. Riêng hồi năm 2024, giá trị nhập khẩu nguyên liệu dệt may đạt 25 tỷ USD, tăng 14,79% so với năm 2023.
Sự phụ thuộc vào nguyên liệu nhập khẩu, đặc biệt từ Trung Quốc, khiến ngành dễ bị ảnh hưởng bởi biến động giá cả và chuỗi cung ứng toàn cầu. Ông Trương Văn Cẩm, Phó chủ tịch kiêm Tổng thư ký Hiệp hội Dệt may Việt Nam, đã than phiền rằng ngành dệt may Việt Nam sản xuất khá nhiều sợi, nhưng nguồn nguyên vải cho may XK hiện đang rất thiếu.
Hoặc như ở ngành sữa. Theo ông Tống Xuân Chinh, Phó chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Sữa Việt Nam, hiện nay sản lượng sữa tươi nguyên liệu của Việt Nam mới chỉ đáp ứng được 40% nhu cầu sản xuất của ngành.
Riêng với ngành nhựa. Số liệu cho thấy chỉ riêng 7 tháng đầu năm 2025, Việt Nam nhập khẩu 5,55 triệu tấn chất dẻo nguyên liệu, trị giá 7,325 tỷ USD (tăng 18,8% về lượng và 11,6% về trị giá so với cùng kỳ năm 2024). Cần nhắc lại, hồi năm 2024, nhập khẩu nguyên liệu nhựa là 11,8 tỷ USD, tăng gần 21% so với 2023. Việt Nam nhập khẩu nguyên liệu nhựa từ 5 thị trường lớn là Trung Quốc, Hàn Quốc, ASEAN, Đài Loan, Arab Saudi.
Đáng lưu ý, hiện nay có hơn 70% nguyên liệu và phụ liệu đầu vào phải nhập khẩu do nguồn cung trong nước hiện nay chỉ có thể đáp ứng khoảng 1 triệu tấn. Đặc biệt là thiếu nguồn cung nguyên liệu nhựa tái sinh và công nghiệp hỗ trợ ngành nhựa chưa phát triển.
Việc phụ thuộc nguyên liệu nhập đã đặt ra thách thức lớn cho các DN ngành nhựa khi không tự chủ được nguyên liệu đầu vào, trong khi đó chi phí cho nguyên liệu chiếm tỷ trọng cao nhất trong cơ cấu chi phí của ngành. Tình trạng này dẫn đến việc DN nhựa phải duy trì tồn kho nguyên liệu lớn để đảm bảo hoạt động sản xuất, kinh doanh không bị gián đoạn.
Không riêng gì lĩnh vực da giày, dệt may, sữa hay ngành nhựa, việc phụ thuộc nhập khẩu nguyên phụ liệu gần như vẫn còn phổ biến ở nhiều lĩnh vực sản xuất quan trọng khác.
Và theo đánh giá mới nhất từ Cục Thống kê (Bộ Tài chính), trong 8 tháng đầu của năm 2025, Việt Nam tiếp tục nhập siêu lớn từ Trung Quốc (75,9 tỷ USD) và Hàn Quốc (20,1 tỷ USD), phản ánh sự phụ thuộc vào nguồn nguyên liệu đầu vào từ nước ngoài. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết về phát triển công nghiệp hỗ trợ trong nước để giảm thiểu rủi ro từ bên ngoài.
Điều đáng nói, theo Cục Thống kê, thời gian qua tỷ giá USD tăng khiến chi phí nhập khẩu nguyên liệu tăng theo, trong khi giá cước vận tải biển chưa ổn định, đặc biệt là các tuyến đi châu Âu và Bắc Mỹ. Điều này làm giảm biên lợi nhuận của DN xuất khẩu, nhất là các DN vừa và nhỏ.
Chờ hành động quyết liệt hơn nữa
Nhìn vào việc gia tăng nhập khẩu nguyên phụ liệu cũng để thấy có điểm nghẽn nội tại của nguồn cung nguyên liệu trong nước khiến cho các DN chưa mặn mà, thậm chí lảng tránh,
Như chia sẻ của vị phó chủ tịch Lefaso, ngoài khúc mắc trong vấn đề hoàn thuế thì các ngành da giày, dệt may, đồ gỗ đang muốn thành lập trung tâm nguyên phụ liệu nhưng chưa thể xây dựng được đề án vì còn gặp nhiều vướng mắc, điển hình như khâu thủ tục.
Hơn nữa, theo bà Phan Thị Thanh Xuân, đây là mô hình rất mới nên cần được cơ quan quản lý chia sẻ kinh nghiệm từ nước ngoài khi triển khai mô hình này.
“Chẳng hạn như ở Trung Quốc, chúng tôi sẵn sàng sang đó học hỏi kinh nghiệm để xây dựng đề án. Bởi vì đất đai hiện nay cũng có sẵn rồi, như về thủ tục thì đây là mô hình đặc thù nên việc kết hợp giữa các bên không chỉ là kho vận mà còn tích hợp chợ, trung tâm nghiên cứu phát triển, dịch vụ thử nghiệm và đánh giá chất lượng”, bà Xuân nói.
Đối với ngành dệt may, để giảm phụ thuộc nguồn nguyên liệu nhập đòi hỏi hành động quyết liệt hơn nữa bằng cách đầu tư vào nội địa hóa, công nghệ xanh và sản phẩm giá trị cao. Có như vậy mới giúp ngành này vượt qua khó khăn, đáp ứng yêu cầu các hiệp định thương mại tự do (FTA) và duy trì vị thế cạnh tranh.
Ông Trương Văn Cẩm cho rằng điều quan trọng là Việt Nam phải tự sản xuất được vải và phụ liệu, thay vì phụ thuộc vào nhập khẩu từ nhiều nguồn khác nhau. Nhà nước đã có chiến lược phát triển ngành dệt may – da giày, song để hiện thực hóa, rất cần sự quan tâm chỉ đạo của Bộ Công Thương phối hợp cùng các địa phương nhằm thúc đẩy đầu tư vào lĩnh vực này.
Riêng giải pháp phát triển vùng nguyên liệu với ngành sữa, ông Tống Xuân Chinh nêu rõ Thủ tướng đã phê duyệt chiến lược phát triển ngành chăn nuôi giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2045, trong đó có phát triển đàn bò sữa. Cho nên các DN chế biến sữa cần gắn trách nhiệm với ngành chăn nuôi bò sữa trong nước theo hướng khuyến khích phát triển vùng nguyên liệu tập trung với hỗ trợ về đất đai, hạ tầng, tín dụng, bảo hiểm.
“Đối với phát triển vùng nguyên liệu trong nước, chúng tôi đề xuất cơ chế gắn DN chế biến với vùng nguyên liệu hoặc cam kết tỷ lệ tối thiểu sữa tươi nội địa. Đồng thời, cần có chính sách tín dụng, đất đai, hạ tầng, bảo hiểm…để hỗ trợ nông hộ và trang trại”, ông Tống Xuân Chinh nói.
Còn về giải pháp nguyên liệu trong nước với ngành nhựa, ông Đinh Đức Thắng, Chủ tịch Hiệp hội Nhựa Việt Nam, nhấn mạnh trong bối cảnh toàn cầu ngày càng chú trọng phát triển bền vững, ngành nhựa Việt Nam cũng đang tích cực chuyển mình thông qua đầu tư vào nhựa tái chế, nhựa sinh học và các dòng sản phẩm thân thiện môi trường.
Thực tế cho thấy, ở ngành nhựa, nguồn nguyên liệu trong nước chỉ có thể đáp ứng 30% nhu cầu thị trường nội địa. Cho nên, nếu được sử dụng, thu gom và tái chế đúng cách, nhựa tái chế sẽ góp phần gia tăng nguồn cung trong nước, nhất là trở thành nguồn nguyên liệu đầu vào giá trị cho nhiều ngành trong xu hướng kinh tế xanh. Chẳng hạn, nhựa tái chế đã và đang được ứng dụng trong thời trang, vật liệu xây dựng, thiết bị gia dụng và một số linh kiện công nghiệp.
Thế Vinh
