Thực phẩm giả, hay còn gọi là thực phẩm không đạt chuẩn, là các sản phẩm bị làm giả, gian lận về thành phần, xuất xứ hoặc chất lượng. Các hình thức phổ biến bao gồm việc sử dụng nguyên liệu rẻ tiền thay thế cho nguyên liệu thật, nhãn mác sai lệch về nguồn gốc xuất xứ hoặc hạn sử dụng, và thậm chí là pha trộn các chất phụ gia không an toàn. Các loại thực phẩm bị làm giả phổ biến bao gồm thịt, cá, rau củ, trái cây, và thậm chí cả đồ uống và gia vị.
Hàng giả y trang hàng thật
Tổng cục Quản lý thị trường (QLTT) cho biết, lực lượng QLTT tỉnh Bắc Ninh vừa phối hợp với Phòng Cảnh sát kinh tế, Công an tỉnh Bắc Ninh triệt xóa một cơ sở sản xuất gạo ST25 giả mạo nhãn hàng hóa và bao bì “Gạo Ông Cua” trên địa bàn huyện Tiên Du, thu giữ hơn 05 tấn hàng hóa vi phạm.
Tại đây, đoàn kiểm tra bắt quả tang các công nhân đang thực hiện gia công, đóng gói gạo từ các bao lớn sang các bao bì loại 5kg thể hiện thương hiệu “Gạo Ông Cua”. Ngoài tên thương hiệu, trên các nhãn bao bì hiển thị đầy đủ thông tin về website, doanh nghiệp sản xuất và địa chỉ công ty của sản phẩm chính hãng. Tại thời điểm kiểm tra, 160 bao “Gạo Ông Cua” đã được đóng thành phẩm để sẵn sàng vận chuyển đến tay người tiêu dùng, cùng hàng trăm vỏ bao bì nhãn hiệu “Gạo Ông Cua” chưa sử dụng.
Sản phẩm Gạo Ông Cua giả được làm một cách tinh xảo, từ bao bì, nhãn mác,… y như thật.
Tại không gian trưng bày “Nhận diện thực phẩm thật – giả” do Tổng cục QLTT tổ chức vào ngày 03/07. Hơn 400 sản phẩm thật – giả được trưng bày: gạo, sữa, nước ngọt,… Đơn cử như Gạo Ông Cua thật – giả, đứng cạnh nhau nếu nhìn bằng mắt thường sẽ rất khó nhận ra, từ bao bì, nhãn mác thậm chí cả logo.
Hay như các sản phẩm thịt giả thường được làm từ các loại thịt rẻ tiền, thậm chí là thịt ôi thiu, sau đó được tẩm ướp các hóa chất tạo màu và hương liệu để giống với thịt thật, sau đó được đóng gói với nhãn mác đầy đủ, thậm chí dán cả tem chống hàng giả.
Theo ghi nhận của phóng viên VnBusiness tại khu vực chợ Kẻ Vẽ (Bắc Từ Liêm), chị Lan - một người nội trợ tại Hà Nội, kể lại, hôm qua chị đã mua phải một mớ rau muống có mùi hôi và màu sắc lạ. Khi kiểm tra kỹ, chị phát hiện ra đó là rau giả, được nhuộm màu và xử lý hóa chất.
Không chỉ riêng chị Lan, nhiều người tiêu dùng khác cũng gặp phải tình trạng tương tự. Những sản phẩm như thịt bò, cá hồi, hay thậm chí là nước mắm cũng bị làm giả một cách tinh vi. Chị Mai, một bà mẹ hai con, chia sẻ: "Tôi luôn chọn mua thực phẩm ở những cửa hàng uy tín, kiểm tra kỹ nhãn mác và hạn sử dụng. Nhưng đôi khi cũng không tránh khỏi việc mua phải hàng giả vì chúng được làm quá tinh vi".
Theo ông Phạm Khắc Huy – Phó chánh văn phòng, Tổng cục QLTT cho biết, nguyên nhân của tình trạng thực phẩm giả tràn lan là chủ yếu là do ham lợi nhuận cao. Việc sản xuất thực phẩm giả thường có chi phí thấp nhưng lại bán được với giá cao như hàng thật, mang lại lợi nhuận khổng lồ cho những kẻ làm giả. Dù đã có nhiều nỗ lực kiểm tra và xử lý, nhưng việc phát hiện và ngăn chặn thực phẩm giả vẫn gặp nhiều khó khăn.
Một yếu tố khác không thể không kể đến là sự thiếu nhận thức của người tiêu dùng. Nhiều người tiêu dùng còn thiếu kiến thức và kỹ năng để nhận biết thực phẩm giả, dẫn đến việc dễ dàng bị lừa đảo. Trong khi đó, các biện pháp bảo vệ người tiêu dùng hiện tại vẫn chưa đủ mạnh mẽ và hiệu quả. Hơn nữa, công nghệ hiện tại chưa đủ tiên tiến để phát hiện ra các chất hóa học và phụ gia độc hại trong thực phẩm một cách nhanh chóng và chính xác.
Bên cạnh đó, việc các doanh nghiệp và nhà sản xuất không thể đảm bảo chất lượng sản phẩm cũng góp phần làm gia tăng sự bất an của người tiêu dùng. Một số doanh nghiệp vì lợi nhuận đã không ngần ngại sử dụng các nguyên liệu rẻ tiền, thậm chí là nguy hiểm, để sản xuất thực phẩm. Điều này không chỉ gây ảnh hưởng đến sức khỏe người tiêu dùng mà còn làm mất đi niềm tin của họ vào các thương hiệu uy tín.
Thiếu công cụ phát hiện, người tiêu dùng phải làm sao?
Hậu quả của việc tiêu thụ thực phẩm giả không chỉ dừng lại ở việc mất đi giá trị dinh dưỡng mà còn có thể gây ra những vấn đề nghiêm trọng về sức khỏe. Các bệnh như ngộ độc thực phẩm, dị ứng, hoặc các bệnh mãn tính khác có thể xuất hiện do tiếp xúc với các chất độc hại trong thực phẩm giả. Đặc biệt, đối với những đối tượng nhạy cảm như trẻ em, người già, và phụ nữ mang thai, nguy cơ càng cao hơn.
Sử dụng ứng dụng kiểm tra hàng thật giả iCheck để nhận dạng hàng thật, hàng giả với người tiêu dùng, nhưng chưa hiệu quả.
Mặc dù các cơ quan chức năng đã có nhiều nỗ lực trong việc kiểm soát và xử lý thực phẩm giả, nhưng việc phát hiện các sản phẩm này vẫn gặp nhiều khó khăn. Theo Tổng cục Quản lý thị trường, người tiêu dùng sẽ rất khó nhận biết gạo giả nói riêng cũng như thực phẩm giả nói chung bằng mắt thường, do vậy cần thêm các công cụ và công nghệ hiện đại để phát hiện thực phẩm giả một cách nhanh chóng và chính xác.
"Chúng tôi đang gặp nhiều khó khăn trong việc phát hiện các sản phẩm thực phẩm giả vì chúng được làm rất tinh vi. Công nghệ hiện tại chưa đủ tiên tiến để phát hiện ra các chất hóa học và phụ gia độc hại trong thực phẩm một cách hiệu quả", ông Phạm Khắc Huy – Phó chánh văn phòng, Tổng cục QLTT cho biết.
Hiện nay, việc phát hiện thực phẩm giả chủ yếu dựa vào các phương pháp truyền thống như kiểm tra cảm quan, phân tích hóa học, và xét nghiệm sinh học, đặc biệt là đã có hệ thống iCheck. Tuy nhiên, những phương pháp này thường đòi hỏi chi phí cao, thời gian dài, và không phải lúc nào cũng đảm bảo độ chính xác, dẫn đến việc nhiều sản phẩm giả vẫn có thể lọt qua các khâu kiểm tra và đến tay người tiêu dùng.
Rõ ràng, sự thiếu hụt các công cụ hiện đại, hiệu quả và dễ tiếp cận để phát hiện thực phẩm giả là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này. Trong khi các công nghệ như mã vạch, RFID, và blockchain đang dần được áp dụng để theo dõi nguồn gốc và kiểm soát chất lượng thực phẩm, việc triển khai rộng rãi các công nghệ này vẫn còn gặp nhiều khó khăn do chi phí cao và hạ tầng chưa hoàn thiện.
Trước tình trạng thực phẩm giả tràn lan, người tiêu dùng ngày càng cảm thấy lo lắng và mất niềm tin vào thị trường. Họ không chỉ băn khoăn về chất lượng sản phẩm mà còn lo ngại về tính minh bạch của các thông tin liên quan đến thực phẩm.
Chị Mai, một người tiêu dùng thông thái, chia sẻ kinh nghiệm: "Tôi luôn chọn mua thực phẩm ở những cửa hàng uy tín, kiểm tra kỹ nhãn mác và hạn sử dụng. Nếu có thể, hãy mua trực tiếp từ các nông trại hoặc các địa chỉ tin cậy để đảm bảo an toàn thực phẩm".
Có thể nói, thực phẩm giả đang trở thành một vấn nạn nghiêm trọng tại Việt Nam. Việc nâng cao nhận thức và cẩn trọng trong mua sắm là vô cùng cần thiết. Đồng thời, các cơ quan chức năng cần tiếp tục nghiên cứu và áp dụng các công nghệ tiên tiến để kiểm soát và ngăn chặn tình trạng này, bảo vệ sức khỏe của người tiêu dùng.
Lê Hồng
